بررسی نظریه های همراهی روح با بدن پس از مرگ برپایه آیات و روایات

در مفهوم شناسی روح به این نتیجه می رسیم روح چیزی است که موجب حرکت می شود و روان است و حرکت دارد و بدن نیز چیزی است که خواص اجسام را دارد؛ با توجه به روایت توحید صدوق؛ روح بدون جسم حرکتی ندارد، نتیجه می گیریم که بدن با حضور روح به حرکت و حیات می رسد، و نشان خواهیم داد از میان پنج روحی که در انسان یافت می شود آنچه محور بحث این نوشتار است روح الحیات می باشد که عامل حیات و حرکت است و بقیه ارواح محل بحث نمی باشد. منظور از حیات، دمیده شدن روح الحیات است و منظور از موت، خروج روح الحیات است که در تعبیر روایات روح الحیات با چهار نام خوانده شده است، که عبارتند از: روح الحیات، روح البدن، روح المدرج و روح العقل و نشان خواهیم داد آن روحی که جسمانی حادث می شود همین روح الحیات است و ملاصدرا نیز حدوث جسمانی روح را از همین نقطه می داند و چون روح الحیات عامل حرکت و دب و درج و شروع انسان به فهمیدن و تعقل از همین جاست لذا در روایات فقهی نیز سقط جنینی که در او روح الحیات دمیده شده است را مستحق دیه کامل می داند. سپس باطرح مساله رابطه روح با بدن و بیان این که نه این رابطه آنقدر ضعیف است که در حد مرغ و آشیانه تنزل داده شود و نه معتقد شد که یکی از مراتب دیگری است. بلکه رابطه ی این دو رابطه کور و زمین گیر است که حوائجشان باهم دیگر رفع می شود، لذا در هر نشئه ایی که جدایی این دو حاصل شود؛ انسان درکی از آن نشئه نخواهد داشت. با بررسی این نکات در فصل اول و بررسی نظریه های همراهی روح با بدن پس از مرگ بر پایه آیات و روایات می پردازیم. بررسی نظریه های همراهی روح با بدن نشان می دهد، که به دلیل به تأویل رفتن متون دینی از ناحیه ی صاحبان این نظریه ها، همگی نمی توانند صحیح باشند. ما در این نوشتار کوشیده ایم از تأویل در متون دینی بپرهیزیم و نظریه ی منطبق با آیات و روایات، نظریه ی همراهی روح با بدن مثالی در برزخ و همراهی روح با بدن عنصری پس از آن را، نظریه ی نزدیک به واقع معرفی کنیم؛ چرا که نظریه ی مذکور، مویّد به ظواهر دینی است؛ در حالی که سایر نظریات، تلقّی نادرستی از متون دینی دارند. از مباحث جدیدی که بررسی شده، عدم ابتناء قائل شدن به بدن مثالی به مسئله ی تجرّد نفس است. تا کنون اعتقاد بر این بوده است؛ که قائلان به تجرّد نفس، وجود بدن مثالی را لازمه ی تجرّد می دانستند و قائلین به عدم تجرّد نفس متلزم به بدن مثالی نبوده اند. اما در این نوشتار تلازم بین قول به تجرّد و قول به بدن مثالی در برزخ انکار شده و اثبات گردیده است. با اینکه متون دینی حاکی از عدم تجرّد نفس است، اما همراهی با بدن مثالی در برزخ مویّد به تصریحات و ظواهر متون دینی است. لذا انسان در همه ی مراحل دنیا و برزخ و پس از آن، موجودی دو ساحتی است و در هیچ مرحله ای نفس بطور مستقل حیات ندارد و در هر نشئه ای همراه بدن می باشد، یعنی در نشئه ی دنیا و قیامت همراه با بدن عنصری و در نشئه ی قیامت صغری (برزخ) همراه با بدن مثالی می باشد. البته انسا نهایی هستند، که به دلیل عدم همراهی روح با بدن در برزخ، درکی نسبت به مسئله ی برزخ ندارند و به تعبیر روایات (یلهی عنه) هستند و خاطر نشان کرده ایم، که درک در هر مرحله ای از مراحل حیات وابسته به همراهی روح با بدن می باشد و در این بین فرقی بین قائل شدن به تجرّد و عدم تجرّد نفس وجود ندارد و وجود بدن به عنوان ابزار ادراک، در همه ی مراحل سه-گانه ضروری است و اثبات نموده ایم، که معاد جسمانی مدّ نظر شرع (همراهی روح با بدن) در هر سه نشئه ی دنیا، آخرت و برزخ وجود دارد. همچنین با ردّ تلازم بین عنصری بودن و زوال پذیری، به شبهات وارد بر همراهی روح با بدن عنصری در قیامت نیز پاسخ گفته ایم. در مجموع نظریه ی همراهی روح با بدن مثالی در برزخ و همراهی روح با بدن عنصری در قیامت را منطبق قرآن و حدیث معرفی کرده ایم.